یکصد و شصت و یکمین نشست اوپک در شرایطی در وین برگزار می‌شود که کمتر از دو هفته به اجرایی شدن تحریم‌های مصوب آمریکا علیه ایران و تنها ۱۶ روز به آغاز تحریم خرید نفت ایران از سوی کشورهای اروپایی باقی مانده است.

بر اساس آخرین داده‌های رسمی اوپک، مجموع کشورهای عضو اوپک در شرایط کنونی نزدیک به ۳۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام تولید می‌کنند. در حالی که میزان تولید این سازمان طبق سهمیه مصوب در نشست دسامبر سال ۲۰۱۱ میلادی باید ۳۰ میلیون بشکه باشد.

محمدعلی خطیبی، نماینده ایران در هیات عامل اوپک گفته است که تخلف برخی کشورهای عضو اوپک از سهمیه‌های تولید نفت دلیل چنین روندی است.

او عربستان سعودی و کویت و امارات متحده عربی را بزرگ‌ترین متخلفان از سهمیه‌های اوپک معرفی کرده و گفته است که "عربستان از سوی کشورهای بزرگ مصرف‌کننده نفت خام دنیا تحت فشار است تا بازار نفت را آرام کند و با عرضه زیادتر نفت به بازار، این درخواست را عملی کرده است."

در شرایطی که نگرانی‌ها از رکود اقتصاد جهانی به‌ ویژه در اتحادیه اروپا همچنان ادامه دارد و فصل کم‌ مصرف سال در بازار جهانی نفت در حال گذر است، مهم‌ترین عاملی که می‌تواند بازار جهانی نفت را ناآرام و آشفته کند، عوامل روانی از جمله نگرانی از کمبود نفت خام ناشی از عدم عرضه نفت صادراتی ایران است.

آقای خطیبی گفته است که "کشورهای اروپایی برای اجرایی کردن تحریم‌های نفتی علیه ایران از اول ماه ژوئیه ۲۰۱۲ میلادی و حزب دموکرات آمریکا برای پایین آوردن بهای نفت و بنزین در آستانه انتخابات ریاست جمهوری این کشور، بر عربستان فشار آورده‌اند تا با افزایش تولید نفت، بازار نفت را اشباع کند و به دنبال آن قیمت نفت از یک پایه پایین‌تری بالا رود."

در آخرین گزارش ماهانه اوپک، داده‌های نگران‌کننده‌تری نیز ارائه شده است؛ اوپک که در گزارش‌های اخیر خود آمار تولید نفت خام کشورهای عضو را به جز منابع ثانویه، به طور جداگانه به نقل از گزارش‌های رسمی کشورهای عضو به دبیرخانه اوپک هم منتشر می‌کند، اعلام کرده است که در ماه آوریل اوپک در مجموع ۳۲ میلیون و ۹۶۴ هزار بشکه نفت خام در هر روز به بازار جهانی عرضه کرده است.

میزان تولید روزانه نفت خام ایران در ماه آوریل به نقل از منابع ثانویه ۳ میلیون و ۷۰۶ بشکه و به نقل از داده‌های مستقیم خود این کشور ۳ میلیون و ۵۴۴ هزار بشکه اعلام شده است.

ایران، عربستان سعودی و کویت و امارات متحده عربی را بزرگ‌ترین متخلفان از سهمیه‌های اوپک می‌داند

عدد دقیقی از میزان صادرات روزانه نفت خام ایران گزارش نشده است، ولی به طور میانگین ایران کمی بیش از دو میلیون بشکه در روز نفت صادر می‌کند و می‌توان گفت که میزان تخلف کشورهای اوپک از سهمیه این سازمان در ماه آوریل دست‌کم معادل میزان نفت خام صادراتی ایران بوده است.

مقایسه این داده‌ها نشان می‌دهد که هر وقفه‌ای در عرضه نفت خام ایران از هم‌اکنون جبران شده است و با اجرایی شدن رسمی تحریم خرید نفت خام ایران، مشتریان نفت این کشور می‌توانند از تضمین عرضه نفت مطمئن باشند.

تلاش برای تثبیت تولید

به طور معمول با آغاز فصل گرما که موعد مسافرت‌های تابستانی و افزایش مصرف بنزین است، میزان تقاضای نفت خام در بازار جهانی افزایش می‌یابد و بر چنین مبنایی، گروهی از اعضای اوپک به طور معمول در نشست‌های بهاره اوپک خواهان افزایش سقف رسمی تولید نفت این سازمان هستند.

اما کشورهایی همچون ایران و ونزوئلا که تامین منافع کشورهای عضو را اصلی‌ترین وظیفه اوپک می‌دانند، با چنین ایده‌ای مخالفند.

عدد دقیقی از میزان صادرات روزانه نفت خام ایران گزارش نشده است، ولی به طور میانگین ایران کمی بیش از دو میلیون بشکه نفت صادر می‌کند

قیمت‌های کنونی نفت در مقایسه با سال‌هایی که چانه‌زنی اوپک بر سر نفت خام ۲۰ دلاری انجام می‌شد، ارقامی نجومی به نظر می‌رسد، اما برای اغلب تولیدکنندگان این سازمان که از کشورهای به شدت وابسته به درآمدهای نفتی هستند، تداوم روند افزایشی قیمت‌های نفت رضایت بیشتری به همراه دارد.

به ویژه آن که در آخرین گزارش ماهانه اوپک تاکید شده است که نشانه‌هایی از کندی بیشتر اقتصاد جهانی در حال ظهور است و این رکود با بحران مالی حوزه یورو و نیز کاهش سرعت رشد اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه، شدیدتر شده است.

بهای سبد نفتی اوپک هم در روزهای نخست ماه ژوئن برای دومین ماه پیاپی کاهش یافته است. قیمت سبد نفتی اوپک در ماه میلادی گذشته هم نزدیک به ۱۰ دلار در هر بشکه کاهش داشت و به طور میانگین در سطح ۱۰۸ دلار و ۷ سنت تثبیت شد.

گفته می‌شود که اعضای اوپک سطح قیمت صد دلار برای هر بشکه نفت را مطلوب ارزیابی می‌کنند و این سطح قیمتی، نقطه عطف و خط قرمزی برای تصمیم‌گیری آنها در نشست‌های اوپک به شمار می‌رود.

تحلیلگرانی که طرفدار تثبیت و حتی کاهش میزان تولید نفت اوپک هستند، سطح کنونی قیمت‌های نفت و نگرانی‌ها از احتمال روند نزولی رشد اقتصاد جهانی را که می‌تواند زمینه‌ساز کاهش بیشتر تقاضای نفت خام در ماه‌های آینده شود، اصلی‌ترین دلیل خود برای چنین دیدگاهی عنوان می‌کنند.

در عین حال، توافق اعضای اوپک برای افزایش سقف تولید نفت در نشست روز پنجشنبه به معنای رسمیت بخشیدن به تخلف کشورها از سهمیه رسمی تولید است و در عمل، تغییری در میزان عرضه واقعی نفت خام رخ نمی‌دهد. شاید تنها تاثیر چنین تصمیمی آرامش نسبی بازار نفت و اطمینان خاطر بیشتر مصرف‌کنندگان نفت باشد. در حالی که سیاستمداران ایران برای داشتن قدرت چانه‌زنی بیشتر به شدت به شرایطی متفاوت نیاز دارند.

جایگاه ایران به عنوان دومین تولیدکننده نفت خام اوپک همواره یکی از امتیازهای این کشور در تعامل با جامعه بین‌الملل بوده است. بازار جهانی نفت همواره به دنبال هرگونه نگرانی از احتمال توقف صادرات نفت ایران یا وقفه در روند عرضه نفت خام از منطقه خلیج‌فارس، واکنش‌های روانی شوک‌آوری نشان داده است و قیمت‌های جهانی نفت افزایش چشمگیری پیدا کرده‌اند.

از این رو، شاید بحران در بازار نفت و افزایش بیم و نگرانی‌ها از آینده عرضه نفت خام، برای ایران مطلوب‌تر از تثبیت بازار باشد و در نتیجه، طبیعی است که عملکرد کشورهایی همچون عربستان سعودی در افزایش عرضه نفت نارضایتی مقامات ایران را به دنبال داشته باشد.

ظرفیت بیشتر؛ سهمیه بیشتر

رستم قاسمی، وزیر نفت ایران به اقدام برخی کشورهای عضو در عرضه نفت خام بیش از سهمیه مصوب اعتراض کرده است

افزایش میزان عرضه نفت خام از سوی دیگر کشورهای اوپک در هفته‌های گذشته، تهدید بلندمدت دیگری نیز برای ایران به همراه دارد؛ به طور سنتی، سهمیه کشورهای عضو اوپک تابعی از ظرفیت تولید آنهاست. هرچه ظرفیت تولید نفت خام کشوری بیشتر باشد، در چارچوب سهمیه رسمی اوپک مجال بیشتری برای عرضه به بازار خواهد داشت.

در شرایطی که با نزدیک شدن موعد تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران، گزارش‌های بیشتری از کاهش ظرفیت صادرات و در نتیجه کاهش تدریجی میزان تولید نفت ایران منتشر می‌شود، عرض اندام دیگر کشورهای عضو اوپک چندان مطلوب این کشور نیست.

همچنان که به گفته نماینده ایران در هیات عامل اوپک، وزیر نفت ایران با ارسال نامه‌ای به دبیرخانه اوپک به اقدام برخی کشورهای عضو در عرضه نفت خام بیش از سهمیه مصوب اعتراض کرده و گفته است: "در شرایطی که یک کشور تحریم می‌شود و دو تا سه کشور در صدد جبران برمی‌آیند، در چارچوب فعالیت در یک سازمان درست نیست و اعضای اوپک نباید علیه هم کار کنند."

اما عربستان سعودی که با تولید روزانه نزدیک به ۱۰ میلیون بشکه نفت خام بزرگ‌ترین و بی‌رقیب‌ترین تولیدکننده نفت اوپک است، هیچگاه از فرصت‌های موجود برای تاکید بر نقش‌آفرینی خود در بازار نفت غفلت نکرده است و به نظر می‌رسد کشورهایی همچون عراق و لیبی هم که به دلیل جنگ و درگیری‌های داخلی، با وقفه در عرضه نفت و کاهش سهم خود در بازار جهانی روبه‌رو شده‌اند، کاهش عرضه نفت ایران را فرصت مناسبی برای جبران کاستی‌های گذشته می‌دانند. همچنان که ایران هم پیش از این، از کمرنگ شدن حضور کشوری همچون عراق در بازار جهانی نفت، به نفع خود سود جسته است.